Φεϊζόα (Feijoa sellowiana)

Η φεϊζόα, επίσης γνωστή ως γκουάβα ανανά ή γκουαβαστέν, είναι ένα δέντρο της οικογένειας Myrtaceae που προέρχεται από τη Νότια Αμερική. Το δέντρο αυτό καλλιεργείται είτε για τα εντυπωσιακά, βρώσιμα άνθη και τους καρπούς του είτε ως καλλωπιστικό φυτό. Είναι ένα φυτό ξυλώδες, αειθαλές και φτάνει σε ύψος 2-4 μέτρα. Το άνθος έχει ασυνήθιστα έντονο βυσσινί χρώμα με λευκά ροζ σαρκώδη πέταλα. Οι καρποί είναι στρογγυλοί ή ωοειδείς, μήκους 3-8 εκατοστών, χρώματος πράσινου – γκρι, με τραχιά επιφάνεια. Η σάρκα είναι υπόλευκη, ομοιόμορφη ή κοκκώδης, με χαρακτηριστική γλυκιά γεύση, ελαφρώς πικάντικη και ευχάριστο άρωμα. Περιέχει μεγάλο αριθμό σπερμάτων, μικρού όμως μεγέθους και με γλυκιά γεύση που μπορούν να καταναλωθούν μαζί με τη σάρκα. Οι καρποί μπορούν να συντηρηθούν μέχρι 3 μήνες σε θερμοκρασία 4-5 ο C και σχετική υγρασία 95%. Μετά την έξοδο των καρπών από το ψυγείο η ωρίμασή τους ολοκληρώνεται σε 7-14 ημέρες σε θερμοκρασία δωματίου. Είναι είδος που αναπτύσσεται σε εύκρατες, υποτροπικές και τροπικές περιοχές αλλά απαιτεί τουλάχιστον 50 ώρες ψύξη τον χειμώνα και είναι ανθεκτικό στον παγετό. Ο πολλαπλασια- σμός γίνεται κυρίως με εμβολιασμό των σποροφύτων. Η παρα- γωγή φέρεται σε βλάστηση της τρέχουσας καλλιεργητικής περι- όδου και το φυτό δίνει την πρώτη παραγωγή τον τρίτο περίπου χρόνο από τη φύτευση και πλήρη παραγωγή το δέκατο έτος. Η παραγωγική ζωή του φυτού είναι 30-40 χρόνια. Το είδος αυτό έχει καλλιεργηθεί βόρεια ως τη Δυτική Σκωτία , αλλά υπό τέτοιες συνθήκες δεν παράγει καρπούς κάθε χρόνο καθώς χειμερινές θερμοκρασίες κάτω από -9 °C νεκρώνουν τους ανθοφόρους οφθαλμούς. Γενικά, η ελάχιστη θερμοκρασία που αντέχει το φυτό είναι -11 °C και η ελάχιστη θερμοκρασία για την ανάπτυξη των ριζών είναι 8 °C. Θερινές θερμοκρασίες άνω των 32 °C μπορεί επίσης να έχουν δυσμενείς επιπτώσεις για το σύνο- λο των καρπών. Η φεϊζόα είναι μερικώς ανεκτική στην ξηρασία και στα αλατούχα εδάφη, αλλά για εμπορική παραγωγή καρπών απαιτείται κανονικό πότισμα και μη αλκαλικά εδάφη. Καλλιεργεί- ται σε ποικιλία εδαφών, από αμμώδη έως πηλώδη και αργιλώδη, αρκεί να υπάρχει καλή στράγγιση. Ορισμένες ποικιλίες είναι αυτογόνιμες, όμως οι περισσότερες απαιτούν την ύπαρξη επικονιαστών (μέλισσες ή μικρού μεγέθους πτηνά). Για την περιοχή της Κρήτης, η περίοδος ανθοφορίας ξεκινά Μάιο - Ιούνιο και τον Οκτώβριο ολοκληρώνεται η παραγωγή. Το κάθε δέντρο παράγει έως 20 κιλά καρπών. Η φεϊζόα είναι εύκολη στην καλλιέργεια και δεν παρουσιάζει σημαντικές ιδιαιτερότητες. Η συγκομιδή γίνεται με το χέρι ή με δίχτυα που απλώνονται στο έδαφος. Θρεπτικά συστατικά Ο καρπός της φεϊζόα σε ξηρά ουσία ποικίλλει από χώρα σε χώρα και μπορεί να φτάσει 12-23%, με οξύτητα 0,94-2,47%. Η περιεκτικότητα όσον αφορά τη βιταμίνη C είναι υψηλή, ενώ υπάρ- χουν και ποσότητες από βιταμίνες της ομάδας Β καθώς και άλλες βιταμίνες. Παρατηρούνται ποσότητες μεταλλικών στοιχείων και ηλεκτρολυτών, με σημαντικές όμως διαφορές μεταξύ των γενο- τύπων. Υψηλές συγκεντρώσεις ιωδίου βρέθηκαν επίσης στους φρέσκους καρπούς του είδους Feijoa sellowiana (3 mg I/100 g), ποσότητα που μπορεί να καλύψει τις καθημερινές ανάγκες ιωδίου για έναν ενήλικα. Επιπλέον περιέχει φυτικές ίνες, οι οποίες μαζί με τις κατεχίνες και τις πηκτίνες βοηθούν στη ρύθμιση του μεταβολι- σμού και την καταπολέμηση των εντερικών διαταραχών. Τέλος, στη σάρκα περιέχεται ποσότητα πηκτίνης, η οποία προ- καλεί καλύτερη στερεοποίηση κατά την παραγωγή μαρμελάδας.
Οι καρποί και τα φύλλα της F. sellowiana περιέχουν πολλά πτητικά συστατικά, τα οποία είναι υπεύθυνα για τον ισχυρό χα- ρακτήρα του καρπού, φλαβονοειδή, τανίνες, τερπένια και στερο- ειδείς σαπωνίνες. Το έντονο χαρακτηριστικό άρωμα της φεϊζόα σχετίζεται με αυτές τις πτητικές ενώσεις, όπως επίσης και με κάποια άλατα.
Στις καλλιέργειες υποτροπικών περιοχών παρα- τηρείται αυξημένη ποσότητα καροτενοειδών. Αποφλοιωμένοι καρποί ΦΕΪΖΟΑ Διατροφικά στοιχεία ανά 100 g (3,5 oz) ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗ ΑΞΙΑ ΠΟΣΟΣΤΟ Η.Σ.Π.* Ενέργεια 230 kJ (55 kcal) 3 % Υδατάνθρακες 12,9 g 10 % Πρωτεΐνες 0,98 g 2 % Λιπαρά 0,6 g 2 % Διαιτητικές ίνες 6,4 g 17 % ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ Βιταμίνη Α 6 IU <1 % Βιταμίνη C 32,9 mg 55 % Βιταμίνη Ε 0,16 mg 1 % Βιταμίνη Κ 3,5 μg 3 % Θειαμίνη (Β1) 0,006 mg 0,5 % Νιασίνη (Β3) 0,295 mg 2 % Παντοθενικό οξύ 0,223 mg 2,5 % Πυριδοξίνη (Β6) 0,067 mg 5 % Ριβοφλαβίνη (Β2) 0,018 mg 1,5 % Φολικό οξύ (Β9) 23 μg 6 % ΗΛΕΚΤΡΟΛΥΤΕΣ Κάλιο 172 mg 4 % Νάτριο 3 mg <1 % ΜΕΤΑΛΛΑ Ασβέστιο 17 mg 2 % Μαγγάνιο 0,084 mg 4 % Μαγνήσιο 9 mg 4 % Σίδηρος 0,14 mg 2 % Φώσφορος 19 mg 3 % Χαλκός 0,036 mg 4 % Ψευδάργυρος 0,06 mg <1 % ΦΥΤΟΘΡΕΠΤΙΚΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ β Καροτένιο 2 μg β Κρυπτοξανθίνη 3 μg Λουτεΐνη+ζεαξανθίνη 27 μg Λυκοπένιο 5 μg * Τα ποσοστά αναφέρονται σε δίαιτα 2000 θερμίδων. Βιοδραστικά στοιχεία Οι δραστικές ουσίες που περιέχει η φεϊζόα μπορούν να διαδρα- ματίσουν σημαντικό ρόλο στην ανθρώπινη διατροφή, καθώς οι πο- σότητες θρεπτικών συστατικών παρουσιάζουν ευεργετικές επιδρά- σεις σε διάφορες ασθένειες, ιδιαίτερα εκείνες που προκαλούνται από οξειδωτικές διεργασίες και καταλήγουν σε κυτταρική βλάβη. Γενικά η φεϊζόα έχει αντι-καρκινικές, αντι-φλεγμονώδεις, αντι-ιικές, αντιμικροβιακές, ηπατοπροστατευτικές, αντι-οστεο- πόρωσης, αντιοξειδωτικές και ανοσορρυθμιστικές ιδιότητες. Οι φαινολικοί μεταβολίτες που περιέχει, όπως τα φλαβονοειδή και οι ταννίνες, επιταχύνουν τον τερματισμό με τη σύλληψη των ελεύθερων ριζών και προστατεύουν την κυτταρική μεμβράνη στον οργανισμό. Επίσης, κλασματικά εκχυλίσματα φλοιού μελετήθηκαν για κυτ- ταροτοξική δραστηριότητα, δραστικότητα ιού κατά της ανθρώπι- νης ανοσοανεπάρκειας (HIV) και αντιβακτηριακή δραστηριότητα. Τέλος, τα αιθέρια έλαια του καρπού έχουν έντονο αντιβακτηρια- κό και αντιμυκητιασικό αποτέλεσμα. Υπάρχουν στοιχεία πως η φεϊζόα είχε χρησιμοποιηθεί για την προληπτική θεραπεία της γαστρίτιδας και του έλκους, και πως χρησιμοποιούνταν παραδοσιακά στην Τουρκία ως μέσο θεραπεί- ας για την αντιμετώπιση της βρογχίτιδας. Οικονομικό ενδιαφέρον Η φεϊζόα καλλιεργείται σε πολλές χώρες του κόσμου, όπως στη Νέα Ζηλανδία, την Αυστραλία και τη Βραζιλία και είναι αρ- κετά δημοφιλής τόσο για νωπή κατανάλωση όσο και ως μετα- ποιημένο προϊόν για κρασιά, ζελέ, μαρμελάδες, γλυκά και άλλα προϊόντα. Η καλλιέργειά της έχει αυξηθεί σε εύκρατα μέρη των ΗΠΑ, Ιταλία, Κίνα και Τουρκία λόγω των υψηλών δυνατοτήτων σε πωλήσεις, καθώς επίσης και για τις ιδιότητες που έχει. Επίσης, επιλέγεται ως φυτό αρχιτεκτονικής τοπίου στο Τέξας, τη Φλόρι- ντα και την Καλιφόρνια. Συμπεράσματα Η αυξανόμενη γνώση των καταναλωτών σχετικά με τη σχέση διατροφής και καλής υγείας ή πρόληψης ασθενειών, αυξάνει τις ευκαιρίες για νέα τρόφιμα ενισχυμένα με βιοδραστικές ουσίες. Για τον λόγο αυτό παρατηρείται αύξηση σε παγκόσμιο επίπεδο του ενδιαφέροντος για καρπούς που συμβάλλουν σε μια υγιεινή διατροφή, η οποία ενισχύεται με μοναδικές και ιδιαίτερα αρω- ματικές γεύσεις. Τον συνδυασμό αυτό ικανοποιούν το λίτσι και η φεϊζόα και ως αποτέλεσμα η παραγωγή τους έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια λόγω των ελκυστικών ιδιοτήτων τους και επει- δή αποτελούν καλή πηγή βιταμινών και βιοδραστικών ενώσεων. Παράλληλα, δημιουργούνται νέες ευκαιρίες για παραγωγούς που βρίσκονται σε κατάλληλες κλιματικές περιοχές, για εναλ- λακτικές καλλιέργειες που μπορούν να αποτελέσουν ενισχυτικό εισόδημα στον πρωτογενή τομέα. Είδη χωρίς ιδιαίτερες καλλι- εργητικές απαιτήσεις, όπως το λίτσι και η φεϊζόα αποτελούν ένα πρώτο βήμα για τους παραγωγούς, που καλούνται να συνδυά- σουν τις παραδοσιακές καλλιέργειες με νέες, ανοίγοντας καινού- ρια μονοπάτια στον αγροτικό τομέα.

ΤΕΥΧΟΣ 25 | 13 Πληροφορίες: Ινστιτούτο Ελιάς Υποτροπικών Φυτών & Αμπέλου, Λεωφόρος Κ. Καραμανλή 167, 73 134 Χανιά, τηλ.: 28210 83430, e-mail: tzatzani@nagref-cha.gr